حماسه ها را باید آثاری نامید که گذشته یعنی ریشه و فرهنگ یک خلق را به آیندگان منتقل می سازند. در این آثار مشخص می گردد که یک ملت کدامین ارزشها را بیشتر مد نظر قرار داده، جهان بینی اش حول کدامین محور چرخیده و کدام رفتارها را تقبیح می کند. حماسه ها را علیرغم وابستگی شدیدشان به تاریخ نمی توان خود تاریخ نامید. وقایع مهمی از قبیل نبردها، کوچ ها، خشکسالی ها و قحطی ها دنیای خیال شعرای مردمی را زینت می بخشد. قهرمانیها، حکایات، مناقب و شرح حال بزرگان، مصائب، عشق ها، دانش و آداب و رسوم که حاصل تحولات اجتماعی، سیاسی، دینی و نظامی حیات یک ملت است، توسط شعرای مردمی با تکنیک و کمپوزیسیون خاصی تجسم یافته است. حماسه ها که از شخصیت و هویت افسانه ای مختلف تغذیه می کردند بدین شکل بوجود آمده اند.

حماسه ها که با نیرو گرفتن از قدرت خیال، قدرتهای مافوق طبیعی و قهرمانان خارق العاده آفریده شده اند در واقع آثار پایه ای هستند که فرهنگ جوامع یعنی بستری که برخاسته از آنند را به آیندگان انتقال می دهند.

همانطور که می دانید ملت ترک موجودیت خود در نقاط جغرافیایی مختلف آسیا- اروپا را هزاران سال است حفظ کرده و تداوم بخشیده است و حماسه های موجود محصول تاریخ طولانی این جغرافیای وسیع محسوب می شوند.

حماسه های ترک را از نظر فاکتور زمانی می توان به حماسه های قبل و بعد از ظهور دین مبین اسلام طبقه بندی نمود. از طرفی این حماسه ها را می توان بر اساس چهارچوب فرهنگهایی که از آن برخاسته اند رده بندی کرد. بعنوان مثال حماسه "آلپر تونگا" و " شو" حماسه های قبل از ظهور دین مبین اسلام بوده و در مقابل، حماسه "ماناس" در دوران دین مبین اسلام شکل گرفته است. حماسه " Battal Gazi" در چهارچوب فرهنگ ترکها در غرب و حماسه هایی از قبیل " İdige" و " Timur" نیز در چهارچوب فرهنگ آسیا تشکیل یافته است. مسلما در این طبقه بندی حماسه های ترک چه از نظر موضوع و چه از نظر نحوه بیان تفاوتهای بسیاری دارند ولی نباید فراموش کرد که بر خلاف چهارچوبهای متفاوت زمانی و مکانی، تمامی حماسه های ترک از یک هسته مشترک فرهنگی برخوردارند.

تحقیقات بسیار وسیع و مهمی در مورد حماسه های جهان ترک که از منطقه وسیعی از دشتهای سیبری گرفته تا شبه جزیره بالکان گسترش دارد، انجام گرفت. این تحقیقات زیر نظر پروفسور دکتر فکرت ترکمن یکی از مدیران سابق انستیتوی تحقیقات جهان ترک دانشگاه اژه انجام گرفت. پروفسور دکتر فکرت ترکمن در بیان اینکه حماسه برای خلق ترک چه ارزشهایی مطرح میسازد، چنین گفت:

حماسه ها... من نمی خواهم در مورد معنی و مفهوم این کلمه زیاد سخن بگویم زیرا در مورد این موضوع بسیار سخن گفته شده و نوشته شده است. ریشه کلمه دستان یا همان حماسه از "داستان" مشتق شده و وارد زبان ترکی گردیده است. وقایع مهمی مانند زلزله، مهاجرت، آتش سوزی و غیره که در ژرفنای اذهان یک ملت اثری پاک نشدنی گذاشته اند، منبع الهامی برای شعرای مردمی یا عاشق ها میگردد. آنها روی این آثار کار کرده و با استفاده از نیروی تخیل خود به آن رنگ و جلا ورزیده و قهرمانان داستان را بصورت الگو و ایده آل در می آورند. این قهرمانان هم دارای ویژگی های قهرمانان گذشته بوده و هم دارای صفاتی که مردم از قهرمانان آینده انتظار دارند می باشند. بدین ترتیب با انتخاب خصوصیاتی از گذشته، حال و آیندۀ یک ملت، "سنتزی" پا به عرصه وجود می گذارد. سرانجام در نتیجه این سنتز آثار منظوم بسیار بزرگی بوجود می آید.

در اینجا باید یادآوری کنیم که در بنیه و پایه فرهنگ غرب که تمدن مدرن امروزی غرب را شکل داده است حماسه های لاتین و یونانی قرار دارد. اروپائیان غربی ابتدا این حماسه و اثار کلاسیک را بزبان خود ترجمه نموده و بعد از درک آن آغاز به آفرینش آثار کلاسیک خود نمودند.

عبارت بسیار زیبایی وجود دارد که می گوید جوامعی که ریشه و تاریخشان را نشناسند هیچگاه یک ملت نخواهند شد. تمامی حماسه های گذشته بصورتی پاک و دست نخورده هنوز در میان ما زندگی می کنند. از این رو ما بعد از تثبیت این واقعیت سعی نمودیم تا تمامی حماسه های جهان ترک را به ترکی ترکیه ترجمه نماییم. بر این اساس پروژه هایی تهیه گردید که دولت جمهوری ترکیه و در راس سازمان برنامه ریزی دولت از آن حمایت نمود و نتیجه این فعالیتها بوجود آمدن کلیات چندین جلدی در این زمینه بود. برخی از این حماسه ها را هنرمندان بصورت شعر، تئاتر، فیلم، نقاشی متحرک یا کارتن، آهنگ، اپرا و آثار مشابهی ارائه نمودند.

هنرمندان باید همانند گوته آلمانی که " فاوست"، یک افسانه آلمانی را انتخاب نموده و آنرا به یک شاهکار تبدیل نمود، از این اثر باشکوه الهام گرفته و با تغییر آن به روشها و تکنیکهای جدید به نسلهای آینده مان منتقل سازند.

ما می دانیم که حماسه های زنده و پر هیجانی در جهان ترک وجود دارد که در ترکیه امروزی حتی نام بسیاری از انها شناخته نمی شود. بعض از این حماسه ها فقط در ترکیه و بین ترکهای اوغوز یعنی ترکهای آذربایجان و ترکمن ها شناخته شده است.

برخی نیز در تمامی جهان ترک شناخته شده است.

مثلا با رجوع به کتاب مرجع حماسه های ترک، دانشجویان منطقه آلتای به حماسه " Battal Gazi" بر خواهند خورد که در بین التای ها وجود ندارد. این دانشجویان می توانند این افسانه را بزبان ترکی آلتای ترجمه کرده و بدین طریق نسل آینده نیز از چشمه گوارای فرهنگی مشترک سیراب خواهد شد.

باید کودکانمان روزهای تعطیل در کنار تماشای فیلم های کارتن آمریکایی و ژاپنی، کمی هم با کاراکترهای ترکی همانند " ماناس" و "کوراوغلو" آشنا شوند. در چهارچوب پروژه هایی در این راستا در تمامی کشورها اکیپهایی ۱٥ الی ۲۰ نفره ابتدا حماسه های کشور ذیربط خود را جمع آوری و ثبت نموده و سپس به زبان ترکی ترکیه ترجمه نمودند.

مشخصا جمع آوری کلیات حماسه های ترک از نظر توسعه و گسترش فرهنگ ترک اهمیت بسیاری دارد. حماسه های ترک با گذشت از صافی تاریخ و جوامع مختلف تا به امروز منتقل شده اند. در این آثار می توانیم به دیدگاهها، احساسات و رفتارهای مشترک جهان ترک چه در آسیا و چه در آناطولی برخورد نماییم.

پروفسور دکتر " فیکرت ترکمن" در رابطه با عناصر مشترک فرهنگی حماسه های ترک چنین می گوید:

شاید بپرسید ارزشهای مشترک موجود در این آثار کدامها می باشند؟ بعنوان مثال در حماسه دده قورقوت از کلمه آلپ مکررا استفاده شده است. بعد وقتی دقت کنیم در داستان " Alpamiş" و حماسه " Alp er Tunga" هم این کلمه ذکر شده است. امروزه این نام یکی از اسامی رایج ترکی است.

ازبکها برای فرزاندانشان نامهایی از قبیل " Alpamsa" و "Bamsi Beyrek" انتخاب می کنند. کلمه بامسی بیرک به کلمه "آلپ" اشاره دارد.

پس مشخص میشود که ما در نامگذاری کودکانمان از اسمهایی همچون آلپ و مشتقات آلپ استفاده می نماییم.

تقریبا در تمامی حماسه های ترک قهرمان داستان بهنگام تولد با مشکل نامگذاری روبرو می شود. حتی بعضا مدتی بدون اسم از آنان یاد می شود تا زمانی که کار مهمی را به انجام برسانند. بعنوان مثال در حماسه دده قورقوت، " بوغاچ" نام خود را بعد از کشتن یک گاو کسب می کند.

بدین ترتیب می بینیم که ترکها در نامگذاری از یک منطق پیروی می کنند پس می توان گفت این موضوع ارزش مشترک جهان ترک است.

همانطور که گفتیم حماسه های ترک آثاری هستند که خالص ترین و پاک ترین شکل فرهنگ ترک در انها تبلور یافته است. از اینرو توجه به حماسه ها، مطالعه آنها و ایجاد سنتزهای جدید با الهام ازآنها وظیفه تمامی دنیای ترک است. نباید فراموش کنیم جوامعی که ریشه و تاریخ خود را نشناسند یک ملت نیستند و نخواهند شد.

http://www.kerkuk.net/haberler/haber.aspx?dil=1065&metin=201103089